گاز مونوکسید کربن یک گاز بی‌رنگ و بی‌بو است که در اثر سوختن ناقص کربن در گاز شهری و سایر سوخت‌ها تولید می‌شود. این گاز به قاتل خاموش نیز شهرت دارد زیرا شما نه می‌توانید متوجه حضور آن در بدن خود شوید و نه می‌توانید آن را استشمام کنید. این گاز با هموگلوبین خون ترکیب شده و باعث کاهش انتقال اکسیژن به سلول‌های بدن می‌شود. این کمبود اکسیژن می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به قلب، مغز و سایر اندام‌های حیاتی بدن بزند و حتی منجر به مرگ نیز شود. مسمومیت با گاز مونوکسید کربن یکی از شایع‌ترین مسمومیت‌هاست که در فصول سرد سال بیشتر شاهد آن هستیم. بر اساس گزارشات، در سال ۱۴۰۰ بیش از ۸۳۹ نفر در ایران بر اثر گاز گرفتگی جان خود را از دست داده‌اند¹. در این مقاله به بررسی علائم، روش‌های تشخیص و درمان و راه‌های پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن می‌پردازیم.

 

 

 

علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن غیر اختصاصی هستند و ممکن است با علائم سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر مسمومیت‌ها اشتباه گرفته شوند. علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن بستگی به میزان و مدت زمان قرارگیری در معرض گاز دارد. برخی از علائم شایع مسمومیت با گاز مونوکسید کربن عبارتند از:

  • - سردرد
  • - تهوع و استفراغ
  • - سرگیجه و خواب‌آلودگی
  • - ضعف و خستگی
  • - درد قفسه سینه و تنگی نفس
  • - اختلال در تعادل و شناخت
  • - تشنج و بیهوشی

 

در موارد شدید، مسمومیت با گاز مونوکسید کربن می‌تواند ضربان نامنظم قلب، افت فشار خون، کما و مرگ را به همراه داشته باشد. علائم مسمومیت ممکن است چند روز یا حتی چند ماه پس از قطع تماس با گاز ادامه داشته باشد. برخی از عوارض بلند مدت مسمومیت با گاز مونوکسید کربن عبارتند از:

  1. - کاهش توانایی حافظه و یادگیری
  2. - اختلالات رفتاری و شخصیتی
  3. - افسردگی و اضطراب
  4. - اختلالات بینایی و شنوایی
  5. - اختلالات حرکتی و عصبی

 

 

نکات مهم در تشخیص مسمومیت کربن مونوکسید

برای تشخیص مسمومیت با گاز مونوکسید کربن، باید به علائم بالینی، شرایط محیطی و آزمایشات آزمایشگاهی توجه کرد. برخی از نکاتی که می‌تواند به تشخیص مسمومیت با گاز مونوکسید کربن کمک کند عبارتند از:

- وجود علائم مشابه در چند نفر از افرادی که در یک محیط بسته قرار دارند
- بهبودی علائم با خروج از محیط مسموم
- وجود علائم در یک فصل خاص از سال (معمولا زمستان)
- وجود سوختن ناقص و رنگ قرمز یا زرد شعله در وسایل گاز سوز
- افزایش سطح کربوکسی هموگلوبین در خون (بیش از ۳ درصد در غیر سیگاری‌ها و بیش از ۱۰ درصد در سیگاری‌ها)

 

 

راه های پیشگیری از گازگرفتگی

 

از استفاده از وسایل گاز سوز در محیط‌های بسته خودداری کنید. اگر مجبور به استفاده از آن‌ها هستید، حتما از دستگاه‌های تهویه مناسب استفاده کنید.


1- از سوختن زغال یا چوب در محیط‌های بسته خودداری کنید. اگر مجبور به استفاده از آن‌ها هستید، حتما از دودکش‌های سالم و باز استفاده کنید.


2- از اجاق‌های گازی یا برقی برای گرم کردن خانه استفاده نکنید. این کار می‌تواند باعث افزایش غلظت گاز مونوکسید کربن در خانه شود.


3- از نگه داشتن موتور خودرو روشن در گاراژ یا محیط‌های بسته خودداری کنید. این کار می‌تواند باعث ایجاد میزان زیادی از گاز مونوکسید کربن در هوا شود.

 

4-استفاده از هشداردهنده گاز مونوکسید کربن

برای جلوگیری از مسمومیت با گاز CO، استفاده از هشداردهنده‌های گاز مونوکسید کربن (CO) بسیار مفید است. این دستگاه‌ها با تشخیص حضور گاز CO در هوا، صدای هشدار داده و افراد را از خطر مسمومیت هشدار می‌دهند.

 

هشداردهنده‌های گاز CO باید در اتاق‌هایی که دارای سوخت‌های فسیلی، چوب، گاز طبیعی، پروپان و سایر منابع انرژی هستند نصب شوند. همچنین، در منازل و آپارتمان‌هایی که دارای سیستم گرمایش با سوخت‌های فسیلی هستند، هشداردهنده‌های گاز CO باید نصب شوند.